35. MJEZYNARODNY SWJEDŹEŃ SERBSKEJE POEZIJE,
wěnowany Minje Witkojc (1893-1975) a Antonej Nawce (1913-1998)

35. internationales Fest der sorbischen Poesie,
gewidmet Mina Witkojc (1893-1975) und Anton Nawka (1913-1998)

35. mezinárodní Svátek lužickosrbské poezie,
věnovaný Mině Witkojc (1893-1975) a Antonu Nawkovi (1913-1998)

35. Międzynarodowe Święto Poezji Serbołużyckiej,
poświęcone Minie Witkojc (1893-1975) i Antoniemu Nawce (1913-1998)

Sobuskutkowacy/ Mitwirkende:

Rozmołwa z Lubinu Žurowej a Jaroslavom Pukačom

Lětuši 35. swjedźeń serbskeje poezije zahaji so 8. awgusta w Lipsku. Nimo lyriki zapřijmu do njeho tež hudźbu. Tak wustupi znate punkrockowe duwo Berlinska dróha 10. awgusta we wobłuku „Budyskeje nocy poezije“ w Starej wodarni. Samsny dźeń popołdnju zwjeselitaj publikum w programje „Poezija zetkawa so z rězbarstwom“ při Miłočanskej skale mandźelskaj Lubina Žurowa a Jaroslav Pukač jako Choćebuske duwo Słowjańske barwy. Alfons Wićaz je z nimaj porěčał.
Kotry wothłós dóstawa Waju duwo ze swojimi serbsko-słowakskimi hudźbnymi barbami?
J. Pukač: We Łužicy smój nowosć, dokelž njeeksistowaše dotal tajka měšana serbsko-słowakska skupinka. Sym z Hornjoserbowku zmandźeleny, a tuž smój ideju měłoj tele barby do duwa zjednoćić.
L. Žurowa: Mějachmoj wjacore wustupy a žnějachmoj pozitiwny wothłós, dokelž smój so na wotewrjenju wustajeńcow a na zarjadowanjach stajnje derje zarjadowałoj.
Zajimawe su Waju instrumenty, na přikład dudawka, słowakska fujara, dudy a husle kaž tež drasta. Tole zawěsće barbu spěwa sobu wobwliwuje?
J. Pukač: Haj, słowjanske barby njechowaja so prěnjotnje jenož w hudźbje, ale tež w drasće. Naju drasta takrjec sama spěwa. Wóčko a słuch so w našim programje zjednoćatej, a tole zhromadnje harmonuje.
Knježe Pukačo, Waše słowakske spěwy so po stilu hinak hač serbske ludowe pěsnje spěwaja. Kotry wliw wukonjeće ze słowakskim wašnjom na serbski spěw?
J. Pukač: Jasne, słowakske pěsnje su chětro temperamentne, su tež melancholiske a melodije su tróšku hinaše hač w serbskich ludowych. Ale stare serbske ludowe spěwy a tež nowe su něšto wosebite. Wone maja krasne sadźby, tež za wulke chóry, a so rjenje spěwaja. Snadź klinči we mni słowakski dych.
Štó wupyta spěwy za repertoire, wšako Waju serbske spěwy wosebiće klinča?
L. Žurowa: Wupytamoj je zhromadnje. Wosebite klinčenje ma něšto z mojej dudawku činić. Smój so za nju rozsudźiłoj, dokelž sej myslimoj, zo wotpowěduje wosebity zwuk dudawki naju spěwam-melodijam.
Prěni króć je duwo Słowjańske barwy do lětušeho 35. swjedźenja serbskeje poezije zapřijaty. Kak so na to přihotu-jetaj?
J. Pukač: Wjeselu so, dokelž zetkam so při Miłočanskej skale tež ze słowakskimi basnikami. Zajimawe za naju budźe słuchać na nowe basnje we wjacorych rěčach. Sym hižo wćipny. Poezija a hudźba hodźitej wšak so w emocionaliće derje zwjazać, na čož chcemoj tohorunja dźiwać.
L. Žurowa: Wažne za naju je wědźeć, kotre basnje budu přednjesene, potom móžemoj program tomu wotpowědnje přiměrić. Myslu sej, zo so naju spěwy za lyriske programy stajnje hodźa.
J. Pukač: Teksty spěwow w programje, hač serbske abo słowakske, su po wobsahu poetiske, melancholiske. To njeje žadyn kič.
Je Waju program wuraz lubosće, nic jenož mjez Wamaj, ale zdobom mjez serbskim a słowakskim ludom?
L. Žurowa a J. Pukač: Haj, tomu tak je!
J. Pukač: Jasne, hdyž so čłowjekaj lubujetaj, zwuraznja so tole tež w spěwje. Mamoj tajke lubosćinske štučki, ale zdobom quodlibet, hdyž spěwamoj zrazom kóždy druhi serbski spěw – zwuraznjejo takle na žortne wašnje „zwadu“ mjez mandźelskimaj.
Widźitaj ze swojej hudźbnej barbu we wobłuku serbskeje folklory wosebitosć za dalše wuwiće?
L. Žurowa: Myslu sej, zo přinjesemoj tróšku wjace pohiba do spěwanja, za serbski spěw we hłósnej barbje.
J. Pukač: Snadź přinošujemoj k dalšemu wuwiću folklory. Ale myslu sej, zo měła so tradicija – stilistika a charakter – serbskeho a słowakskeho spěwa zachować. Jenož takle ma to swój prawy zmysł.
Z kotrymi přećemi a nadźijemi podataj so na wustup při Miłočanskej skale we wobłuku 35. swjedźenja serbskeje poezije?
L. Žurowa: Sym wćipna na tam přednjesene basnje, na publikum a scyła na atmosferu swjedźenja. Z tejele wokoliny pochadźa mój nan. Tuž je to za mnje něšto wosebite.
J. Pukač: Myslu sej, zo změja serbscy a wukrajni poeća modernu poeziju. A to budźe tón prawy kontrast k našemu programej. Na to so wjeselimoj.
Wutrobny dźak!

Mandźelskaj Lubina Žurowa a Jaroslav Pukač z Choćebuza tworitaj serbsko-słowakske duwo Słowjańske barwy.
žórło: Serbske Nowiny 07/2013

Pismowstwo pozběhnyć do swětła zjawnosće

Rozmołwa z Benediktom Dyrlichom wo přihotach lětušeho 35. swjedźenja serbskeje poezije
Zwjazk serbskich wuměłcow přihotuje z dalšimi partnerami lětuši 35. swjedźeń serbskeje poezije. Tón zahaji so 8. awgusta w Lipsku a zakónči so 21. septembra w čěskim Varnsdorfje. Alfons Wićaz je so z hłownym organizatorom, předsydu ZSW Benediktom Dyrlichom, rozmołwjał.
Sće nimale kaž woženjeny ze Swjedźenjom serbskeje poezije, wšako organizujeće jón hižo wot lěta 1979. Nětko přihotujeće hižo pjećatřicety. Zwotkel bjerjeće mocy a stajnje zaso tež nowe ideje?
B. Dyrlich: Tute rodźa so w dobrych partnerstwach, w předsydstwje Zwjazka serbskich wuměłcow, z wjacorymi našimi čłonami, wosebje pak tež z ludźimi, kotřiž nas wonka w komunach, we wukraju, wosadach, towarstwach a župach podpěruja. Lětsa su to na přikład Uta Henšelowa z Domowinskeje župy Delnja Łužica, z kotrejž wuwich ideju „Poezija na čołmiku“.
Lětuši swjedźeń je wěnowany Minje Witkojc a Antonej Nawce, basnikomaj z Delnjeje a Hornjeje Łužicy. Kak ma so tale regionalna rozdźělnosć a zdobom zhromadnosć w programje wotbłyšćować?
B. Dyrlich: Mina Witkojc a Anton Nawka słušataj do najwuznamnišich duchow serbskeho literarneho a kulturneho kaž tež publicistiskeho žiwjenja 20. lětstotka. Nawka je 20 lět młódši hač Witkojc, kotraž bě so před 120 lětami narodźiła.Wobaj mataj jara wulke zasłužby na wuwiću serbskeho pismowstwa: Mina Witkojc wězo wosebje za delnjoserbsku literaturu a wězo tež za publicistiku jako šefredaktorka Braniborskeho Casnika kaž tež Anton Nawka za hornjoserbsku literaturu, jako awtor romanow, dźěćacych basnjow a wjesołych hrónčkow pod titulom „Wanaw“. Wón bě wuznamny publicist a přełožowar, mjez druhim Swjateho pisma, kotrež bu po II. Vatikanskim koncilu znowa nakładowane. Wobaj staj ćerpjełoj w dwěmaj diktaturomaj, staj přeco zaso ćeže měłoj wustupować jako swětej wotewrjenaj Serbaj. Za mnje je to wulka česć, zo smědźach wobeju w swojich młodych lětach zeznać a Antona Nawku tež měć za dalekubłanskeho wučerja. Mina Witkojc je za mnje sobu najwuznamniša basnjerka Braniborskeje w 20. lětstotku.
Što wobdźiwujeće w jeju basnistwje?
B. Dyrlich: Pola Miny Witkojc je to duša, kotraž z Błótow wuchadźa. Wona je wotewrjena za wšitke ćerpjenja a wjesela w 20. lětstotku, ale tež za přirodu a wokolinu, z kotrejež je wurostła. Anton Nawka je šibałc w swojich rěčnych krajinach. Wón budźi serbsku rěč z poezije a twori njewšědnje rjane, lóštne a zdobom powučne hrónčka.
Stajnje sće so wo to prócował, ze swjedźenjom serbsku poeziju jenož we Łužicy njepředstajić, ale ju samo won do swěta njesć. Tule wopokazuje so wěsty europski charakter tutoho festiwala.
B. Dyrlich: Wot prěnjeho wokomika tohole swjedźenja 1979 su mnozy z nas prajili, zo mamy wurjadne serbske literarne herbstwo. To njejstaj jenož Jakub Bart-Ćišinski a Mina Witkojc, to su Handrij Zejler, Józef Nowak, Jurij Chěžka a mnozy dalši. A by tola škoda było, tychle wuznamnych Serbow pismowstwa njepozběhnyć do swětła zjawnosće. Tute wuchadźišćo smy sej zaso přeco wuwědomjeli a wotpowědne zarjadowanja organizowali. Zdobom pak smy ze swojim nowym tworjenjom spytali druhim słowjanskim narodam, tež němskemu ludej, pokazać, zo serbska literatura, serbska poezija njeje někajki nejkany swět, ale zo ma moderny estetiski, tež duchowny wobłuk, kotryž je hódny, zo jón ludźom druheho maćerneho jazyka pokazamy. A to su swjedźenje poezije w mnohich rěčach pomhali zdokonjeć.
Tohodla je swjedźeń tež stajnje rodźił nowe antologije serbskeje poezije w přełožkach do druhich rěčow. Zawěsće by dźiwne było, by-li tajki na 35. swjedźenju serbskeje poezije pobrachował.
B. Dyrlich: Lětsa mamy zaso hosći ze Słowakskeje. W Bratislavje je před třomi lětami wušła antologija serbskeje poezije. Jedna dalša – antologija na proze – je tam nětko planowana. Tuž so zaso basnicy a přełožowarjo ze Słowakskeje na swjedźenju wobdźěla. A zdruha připowědźa so nětko woprawdźe, štož smy hižo dołho planowali a na tym tež dźěłali, serbiska antologija serbskeje poezije. Wona wuńdźe nazymu w Běłohrodźe. Tohodla směmy lětsa tež wottam dweju basnikow na naš swjedźeń witać. Nětko dyrbimy hišće pólsku antologiju zwoprawdźić a snadź tež rusku.
ZSW je pod Wašim nawodom stajnje na to dźiwał, do festiwala poezije zdobom zapřijeć młodych awtorow. Tónraz budu woni, kaž z programa wučitaš, do „Budyskeje nocy poezije“ w Starej wodarni a we Varnsdorfje zapřijeći.
B. Dyrlich: Haj, na mjenowanymaj zarjadowanjomaj chcemy młodym čłonam našeho zwjazka a tež hudźbnikam městnosć wobdźělenja dać. Na lětušim swjedźenju poezije wobdźělitaj so mjez druhimi znowa Benjamin a Maksimilian Nawka, wobaj staj w serbiskej antologiji sobu zastupjenaj. Dale budźe přitomna Emila Deutsch, młoda pólska basnica z Poznanja, kotraž je w Lipsku sorabistiku studowała a perfektnje serbšćinu nawuknyła. A wosebje mje wjeseli, zo na wječork do Budyskeje wodarnje přichwata znate duwo noweje serbskeje folk-hudźby Berlinska dróha.
Su tež zaso zarjadowanja na łužiskich šulach předwidźane?
B. Dyrlich: LND předstaji na Delnjoserbskim gymnaziju w Choćebuzu z čitanjom poeziju Miny Witkojc. Dalše čitanja su planowane w šulach serbskeje kónčiny Hornjeje a Delnjeje Łužicy. Při tym njeje hišće jasne, hač móžemy tole wšo organizować, dokelž njeje přichod našeje přistajeneje koordinatorki wot 1. septembra zaručeny. Smy pak zbožowni, zo je Załožba za serbski lud njedawno skónčnje mudry rozsud tworiła: Wot 1. januara 2014 ma so dźesać towarstwam a župam zaručić wobstajne projektowe a personelne spěchowanje. Wuchadźamy z toho, zo tajku pomoc dóstanjemy. Potom bychmy móhli swoje předewzaća dale wjesć a nowe wuwiwać. Tak by móžno było serbskemu pismowstwu, wosebje pak serbskej poeziji a dalšim družinam serbskeho wuměłstwa wotewrěć nowe pola recepcije, ju w blišej domiznje runje tak pomhać wotkrywać a zakótwić kaž zwonka našeho nutřkoserbskeho ruma. Měnju pak tež, zo dyrbimy při tym nowe puće kročić, zo byštej stara a nowa poezija a wuměłstwo měłoj dale swoju wahu w kulturnym a narodnym žiwjenju.
Wutrobny dźak!
Cyły program lětušeho Swjedźenja
serbskeje poezije pod www.zsw-skb.de

Předsyda Zwjazka serbskich wuměłcow Benedikt Dyrlich je tež hłowny organizator lětušeho 35. swjedźenja serbskeje poezije. Foće: SN/M. Bulank, priwatne
We wobłuku 35. swjedźenja serbskeje poezije skutkujetaj tež sobu młodaj serbskaj poetaj Maksimilian a Benjamin Nawka. Wonaj předstajitaj swoje twórby 10. awgusta wječor w Budyskej Starej wodarni.

žórło: Serbske Nowiny 07/2013

Spušćomny organizator Njebjelčanskeje dźěłarnje

Lubuje zhromadnosć wjesnjanow
67lětny Helmut Schippel w gmejnje Njebjelčicy je znaty jako spušćomny organizator kaž tež hibićiwy swobodny žurnalist. Tež za Serbske Nowiny wón z gmejny rozprawja. Wot 2006, jako bě so wjesnjanosta Tomaš Čornak (CDU) jeho za tym prašał, hač njeby prěnju Mjezynarodnu dźěłarnju rězbarjow při Miłočanskej skale hłownje sobu organizował, přihotuje wón ju kóžde lěto zhromadnje z dalšimi pomocnikami, tež lětušu wosmu wot 19. awgusta do 1. septembra. „To je tójšto dźěła, ale wobradźa mi stajnje zaso wjele wjesela, wosebje, hdyž widźiš na kóncu wuspěchi“, powěda z Durinskeje pochadźacy muž.
1996 je so ze swójbu w Njebjelčicach zasydlił. „Čuju so we wsy woprawdźe doma. Mi lubitej so zhromadnosć wjesnjanow mjez Serbami a Němcami a wosebje akuratnosć we wsy.“ Wukubłany inženjer za lětarsku techniku a bywši wučer na Kamjenskej oficěrskej wysokej šuli, kiž je so po přewróće hišće na socialneho pedagogu dale wukubłał a na Budyskim dźěłowym zarjedźe dźěłał, je čłowjek, lubowacy socialnu zhromadnosć, angažement a kulturne žiwjenje. Jako socialny pedagoga je wšak tež młodźinskim klubam pomhał. Tuž běchu jeho kmanosće organizowanja kulturneho žiwjenja znate.
Helmut Schippel je so do serbskich stawiznow a kultury zanurił. „Mějach w błótowskich Bórkowach serbsku wowku. Wona chodźeše w narodnej drasće“, wón přeradźa. Ju pak njebě jako dźěćo hižo dožiwił. Někak jeho to přiwšěm ze serbskosću wjaza. Wo serbskim žiwjenju a stawiznach wón stajnje wukrajnym rězbarjam powěda, tak tež loni na dźěłarničce čěskemu wuměłcej Davidej Farellej. A tón zdoby dalšeju wuměłcow, Čecha Roberta Algera a Italčana Andreju Cappelu, za wosebity wuměłski projekt pod hesłom „Wětřik nadźije, wěry a lubosće“, kotryž wotměje so wot 3. do 18. awgusta. Tak maja nastać tři skulptury z marmora: wóčko jako prěni wid maćerje a jeje lubosće, přez křiž połoženej ruce jako symbol zhromadnosće Serbow, Němcow a Čechow a tři chorhoje – serbska, němska, čěska –, w kotrychž wuzběhuje so čerwjena barba jako znamjo zhromadnosće a lubosće. „Skulptury sadźa na tři granitowe stołpy, kotrež wotkryjemy 18. awgusta na křižowanišću njedaloko Njebjelčic.“
Projekt podpěrujetej Załožba přichoda w Praze a Załožba za serbski lud. „Sym wjesoły, zo móžemy jako Njebjelčanske rězbarske towarstwo lětsa do projekta sobu zapřijeć 35. swjedźeń serbskeje poezije. Naše towarstwo a Njebjelčanske domizniske a kulturne towarstwo, kotrehož čłon sym, pomhatej Zwjazkej serbskich wuměłcow, zo by jeho zarjadowanje pod hesłom „Poezija zetkawa so z rězbarstwom“ sobotu, 10. awgusta, při Miłočanskej skale wuspěšne było.“ Tak wobstara Njebjelčan k tomu zwukowu techniku a wabjenje w gmejnje a tamniše domizniske a kulturne towarstwo poskića kofej a tykanc. „Přeju sej rjane wjedro a wjele wopytowarjow“, praji Helmut Schippel.
A při rozžohnowanju sej přeje, zo měli Njebjelčenjo zarjadowanja, kotrež jich sobuwjesnjenjo organizuja, přichodnje lěpje wužiwać. A. Wićaz

Organizator Njebjelčanskeje dźěłarnje rězbarjow Helmut Schippel Foće: AW
žórło: Serbske Nowiny 07/2013

Programm:
08.08.2013, 19.00 hodź./Uhr/hod./godz.
„Poezija zetkawa so z Europu” - literarny wječork ze serbskimi, serbiskimi a pólskimi basnikami a přełožowarjemi serbskekje poezije w zhromadnosći z Institutom za sorabistiku na Lipščanskej uniwersiće
městnosć zarjadowanja: Uni Leipzig, „Villa Tillmanns”, Wächterstr. 30

„Poesie trifft Europa” - ein Literaturabend mit sorbischen, serbischen und polnischen Dichtern und Nachdichtern in Zusammenarbeit mit dem Institut für Sorabistik an der Universität Leipzig
Veranstaltungsort: Uni Leipzig „Villa Tillmanns“, Wächterstr. 30
Mitwirkende: Dichter aus der Lausitz, Leipzig, Warschau und Beograd

„Poezie se potkává s Evropou” – literární večer s lužickosrbskými, srbskými a polskými básníky a překladateli lužickosrbské poezie společně s Sorabistickým institutem Univerzity v Lipsku
Místko konání: Univerzita Lipsko „Villa Tillmanns“, Wächterstr. 30
Spoluúčinující: Básníci z Lužice, Lipska, Varšavy a Bělehradu

„Poezja spotyka Europę”- wieczór literacki z serbołużyckimi, serbskimi i polskimi poetami oraz tłumaczami poezji we współpracy z Instytutem Sorabistyki Uniwersytetu w Lipsku
Miejsce imprezy: Uniwersytet w Lipsku „Villa Tillmanns“, Wächterstr. 30
Wykonawcy: Poeci z Łużyc, Lipska, Warszawy i Belgradu

10.08.2013, 15.00 – 16.30 hodź./Uhr/hod./godz.
„Poezija zetkawa so z rězbarstwom“ - bjesada při kófeju a tykancu a z basnjemi we wjacorych rěčach a z hudźbnym a spěwnym wobrubjenjom składnostnje mjezynarodneje rězbarskeje dźěłarnički w Njebjelčanskej gmejnje (wokrjes Kamjenc)
městnosć zarjadowanja: Miłoćanska skała (při Krabatowym kamjenju)

„Poesie trifft Bildhauerei“ - Unterhaltung bei Kaffee und Kuchen und mit Gedichten in mehreren Sprachen sowie mit Musik und Gesang anlässlich der internationalen Bildhauerwerkstatt in der Gemeinde Nebelschütz (Landkreis Kamenz)
Veranstaltungsort: Steinbruch Miltitz (am Krabatstein)
Mitwirkende: Dichter aus der Lausitz, Bratislava, Beograd, Warschau und Berlin sowie die Musikgruppe „Słowjańske barwy“ (Cottbus) mit sorbischen, slowakischen und deutschen Liedern; es erklingen mehrere Instrumente, u.a. husle (Geige), dudawka (Drehleier), fujara (Hirtenflöte) und dudy (Dudelsack)
Im Anschluss an das literarisch-musikalische Programm laden der Sorbische Künstlerbund, der Krabat-Verein, die Gemeinde Nebelschütz und der Kunstverein Hoyerswerda zu einer Gesprächsrunde über Erfahrungen bei Überschreitungen von Sprach- und Kulturlandschaften ein.

„Poezie se potkává se sochařstvím“ - posezení při kávě a koláči s básněmi v několika jazycích a s hudbou a zpěvem při příležitosti mezinárodní sochařské dílny v Nebjelčicích (okres Kamjenc)
Místo konání: Miłoćanska skała (u Krabatova kamene)
Spoluúčinkující: Básníci z Lužice, Bratislavy, Bělehradu, Varšavy a Berlína a hudební skupina „Słowjańske barwy“ (Chotěbuz) s lužickosrbskými, slovenskými a německými písněmi; uslyšíte tradiční lužickosrbské lidové nástroje např. husle, dudawka, fujara a dudy

„Poezja spotyka rzeźbiarstwo “ – rozmowy przy kawie i cieście z wierszami w kilku językach, z muzyką i śpiewem, z okazji mjędzynarodowych warsztatów rzeźbiarskich w Nebjelczycach (powiat Kamieniec)
Miejsce imprezy: Kamieniołom Miłocicach (przy skale Krabata)

10.08.2013, wot 19.00 hodź./Uhr/hod./godz.
Budyska nóc poezije w a wokoło Stareje wodarnje; punkrockowy duo „Berlinska dróha“ wobrubi wjacore krótke čitanja a bjesady tohorunja młodych awtorow ze swójskimi songami
městnosć zarjadowanja: Stara wodarnja Budyšin, Serbski kěrchow 2

Bautzener Poesienacht in und um die Alte Wasserkunst; die Kurzlesungen und Gespräche umrahmt das Punkrock-Duo „Berlinska dróha“ („Berliner Straße“) mit eigenen Songs
Veranstaltungsort: Alte Wasserkunst Bautzen, Wendischer Kirchhof 2
Mitwirkende: In- und ausländische Dichter sowie das Anti-folk-Duo „Berlinska dróha“

Budyšínská noc poezie ve Staré vodárně a jejím okolí; krátká čtení mladých autorů svými songy doprovodí punkrockové duo „Berlinska dróha“
Místo konání: Stara wodarnja Budyšin, Serbski kěrchow 2
Spoluúčinkující: domácí i zahraniční básníci a Anti-folk-duo „Berlinska dróha“

Budziszyńska Noc Poezji w i przy Starej Wieży Ciśnień; recytacje w oprawie muzycznej punkrockowego duo „Berlinska dróha“
Miejsce imprezy: Stara Wieża Ciśnień w Budziszynie, Serbski kěrchow 2

11.08.2013, 15.00 – 17.00 hodź./Uhr/hod./godz.
„Poezija na čołmiku“ – krótke čitanja a bjesada při škleńcy wina na wulěće po Błótowskich wódnych pućach
městnosć zarjadowanja: Bórkowy – cołmarnja „K lindobarjoju”, Głowna droga 1

„Poesie auf dem Kahn“ – Kurzlesungen und Gespräche bei einem Glas Wein unterwegs auf den Wasserwegen im Spreewald
Veranstaltungsort: Burg/Spreewald – Bootshaus „Zum Leinenweber“, Hauptstr. 1
(Für diese Veranstaltung mit Unterstützung des Regionalverbandes der Domowina in Cottbus sind Tickets notwendig, die 15 Euro kosten incl. Kahnfahrt und Getränke; Vorbestellungen bzw. Kartenverkauf über den Sorbischen Künstlerbund und die Domowina in Cottbus sowie über die Sorbische Kulturinformation Bautzen und die „Lodka“ in Cottbus)

„Poezie na loďce“ – čtení a povídání při skleničce vína na výletě vodními cestami dolnolužických Blat
Místo konání: Bórkowy – přístaviště „K lindobarjoju”, Głowna droga 1
(Pro tuto akci je nutné mít vstupenky v ceně 15,-€ (zahrnuje jízdu na loďce a nápoje) – vstupenky lze zakoupit v předprodeji prostřednictvím Svazu lužickosrbckých umělců a Domowiny Chotěbuz a rovněž v Lužickosrbském kulturně-informačním centru v Budyšíně a informačním středisku „Lodka“ v Chotěbuzi.

„Poezja na łodzi“ – recytacje i rozmowy przy lampce wina podczas wędrówki szlakami wodnymi Błot
Miejsce imprezy: Bórkowy - przystań„K lindobarjoju”, Głowna droga 1

18.09.2013, 19.00 hodź./Uhr/hod./godz.
Bjesada z poeziju Ludoweho nakładnistwa Domowina na česć Miny Witkojc z Christianu Piniekowej a Stefanie Krawcojc
městnosć zarjadowanja: internat Delnjoserbskeho gymnazija w Choćebuzu, Žylowska 39

Poesieabend des Domowina-Verlages zu Ehren von Mina Witkojc mit Christiane Piniek und Stefanie Krautz
Veranstaltungsort: Wohnheim des Niedersorbischen Gymnasiums in Cottbus, Sielower Str. 39

Večer poezie Lidového nakladatelství Domowinana na počest Miny Witkojc s Christianou Piniekowou a Stefanií Krawcojc
Místo konání: internát Dolnolužickosrbského gymnázia v Chotěbuzi, Žylowska 39

Wieczór poetycki Ludowego Wydawnictwa Domowina na cześć Miny Witkojc z udziałem Christiany Pinekowej i Stefanii Krawcojc
Miejsce imprezy: Internat Dolnołużyckiego Gimnazjum w Chociebużu, Žylowska 39

19.09.2013, 19.30 hodź./Uhr/hod./godz.
Čitanje a bjesada na česć Antona Nawki – zarjadowanje Ludoweho nakładnistwa Domowina
městnosć: Smolerjec kniharnja w Budyšinje, Sukelnska 27

Lesung und Gespräch zu Ehren von Anton Nawka – eine Veranstaltung des Domowina-Verlages
Veranstaltungsort: Smolersche Verlagsbuchhandlung in Bautzen, Tuchmacherstr. 27

Čtení a beseda na počest Antona Nawki – pořad Lidového nakladatelství Domowinana
Místo konání: Smolerovo knihkupectví v Budyšíně, Sukelnska 27

Recytacje i biesiada na cześć Antona Nawki – impreza Ludowego Wydawnictwa Domowina
Miejsce imprezy: Księgarnia Smolera w Budziszynie, Sukelnska 27

20.09.2013, 11.00 hodź./Uhr/hod./godz.
W spomnjeću na Antona Nawku při jeho rowje
městnosć wopomnjeća: Mikławšk w Budyšinje, Mikławškowe wrota 2

In Erinnerung an Anton Nawka an seiner letzten Ruhestätte
Erinnerungsort: Nikolaifriedhof Bautzen, Nikolaipforte 2

Vzpomínka na Antona Nawku u jeho hrobu
Místo vzpomínky: hřbitov Mikławšk v Budyšíně, Mikławškowe wrota 2

Wspomnienie Antona Nawki w miejscu jego ostatniego spoczynku
Cmentarz św. Mikołaja w Budziszynie), Mikławškowe wrota 2

20.09.2013: 16.30 hodź./Uhr/hod./godz.
W spomnjeću na Minu Witkojc při jeje rowje
městnosć wopomnjeća: kjarchob Borkowy, Kjarchobowa droga

In Erinnerung an Mina Witkojc an ihrer letzten Ruhestätte
Erinnerungsort: Friedhof Burg, Friedhofsweg

Vzpomínka na Minu Witkojc u jejího hrobu
Místo vzpomínky: hřbitov Borkowy, Kjarchobowa droga

Wspomnienie Miny Witkojc przy jej grobie
cmentarz w Bórkowie, Kjarchobowa droga

20.09.2013, 18.00 – 19.30 hodź./Uhr/hod./godz.
Literarno-hudźbne počesćenje basnjerki Miny Witkojc – z krótkimi čitanjemi, wobrubjenymi z wuměłskimi spěwami serbskich komponistow; zarjadowanje Zwjazka serbskich wuměłcow w zhromadnosći z delnjołužiskej župu Domowiny
Městnosć zarjadowanja: Błótowska biblioteka „Mina Witkojc” w Borkowach, Při železniskim nasypje 12 b

Literarisch-musikalische Ehrung der Dichterin Mina Witkojc – mit Kurzlesungen, umrahmt mit Kunstliedern sorbischer Komponisten; eine Veranstaltung des Sorbischen Künstlerbundes und des Regionalverbandes der Domowina in Cottbus
Veranstaltungsort: Spreewaldbibliothek „Mina Witkojc“, Burg/Spreewald, Am Bahndamm 12 b
Mitwirkende: Dichter aus der Lausitz, Berlin, Polen und Tschechien, Oksana Weingardt-Schön(Piano) und Gerald Schön (Bariton)

Literárně-hudební pocta básnířce Mině Witkojc – z krótkimi čitanjemi, wobrubjenymi z wuměłskimi spěwami serbskich komponistow; zarjadowanje Zwjazka serbskich wuměłcow w zhromadnosći z delnjołužiskej župu Domowiny
Místo konání: Blatská knihovna „Mina Witkojc” v Borkowech, Při železniskim nasypje 12 b
Spoluúčinkující: básníci z Lužice, Berlína, Polska a České republiky a Oksana Weingardt-Schön (piano) a Gerald Schön (baryton)

Wieczór literacko-muzyczny w hołdzie dla poetki Miny Witkojc – z krótkimi recytacjami, w oprawie pieśni serbołużyckich kompozytorów; impreza Zwjązku Artystów Serbołużyckich we współpracy z dolnołużycką župą Domowiny
Miejsce imprezy: Błótowska biblioteka „Mina Witkojc” w Bórkowie, Při železniskim nasypje 12 b
21.09.2013, 15.00 hodź./Uhr/hod./godz.
Popołdnjo z poeziju a spěwom w serbskej a čěskej rěči
Městnosć zarjadowanja: Měšćanska biblioteka Varnsdorf, Otáhalova 1260

Ein Nachmittag mit Poesie und Gesang in sorbischer und tschechischer Sprache
Veranstaltungsort: Stadtbibliothek Varnsdorf, Otáhalova 1260
Mitwirkende: Dichter aus der Lausitz und der Tschechischen Republik

Odpoledne s poezií a zpěvem v lužickosrbské a české řeči
Místo konání: Městská knihovna Varnsdorf, Otáhalova 1260
Spoluúčinkující: básníci z Lužice a České republiky

Popołudnie z poezją i śpiewem w języku serbołużyckim i czeskim
Miejsce imprezy: Miejska Biblioteka w Varnsdorfie Otáhalova 1260
Wykonawcy: Poeci z Łużyc oraz Republiki Czeskiej

Weitere Lesungen sind an Schulen der Lausitz sowie in Bratislava und Opole geplant
Další čtení jsou plánována ve školách v Lužici, Bratislavě a Opolí.
Kolejne imprezy zaplanowano w szkołach łużyckich jak również w Bratysławie i Opolu.

Změny móžne/Änderungen vorbehalten/Změna vyhrazena/program może ulec zmianie
Staw 05.08.2013

2013

Verleihung des Ćišinski-Preises an Benno Budar

Ansprache des Herrn Landtagspräsidenten Dr. Matthias Rößler zur Verleihung des Ćisinski-Preises am 19. Oktober 2013

Sehr geehrte Frau Theurich,
verehrte Herren Preisträger, lieber Herr Budar,
sehr geehrte Abgeordnete,
werte Gäste,

seit 1995 ehrt nun die Stiftung für das sorbische Volk Persönlichkeiten, welche für den Erhalt der sorbischen Sprache, Kunst und Wissenschaft Herausragendes geleistet haben. Sie wird damit der Verpflichtung gerecht, das Andenken des bedeutendsten sorbischen Dichters und Patrioten, Jakub Bart-Cisinski, zu bewahren.
Hier im Kloster hat er die Schule besucht und ist nach seinem Studium in Prag unter anderem als Kaplan an der Katholischen Hofkirche Dresden tätig gewesen. Als Dichter schuf er formvollendete Sonette und entwirft in der kulturpolitischen Zeitschrift für Junge Sorben „Lipa Serbska“ den richtungsweisenden Plan eines nationalen Theaters. Dass sein Werk auch in deutschen Übersetzungen bekannt wurde, ist das Verdienst des Domowina-Verlag, der in den letzten beiden Jahrzehnten mehrere Titel herausgebracht hat.
Als Lyriker hat auch der diesjährige Träger des Cisinski-Preises begonnen. Das Kuratorium traf die Entscheidung, dass der Hauptpreis Herrn Benno Budar für sein umfangreiches literarisches, kulturgeschichtliches und identitätsstiftendes Schaffen und die Förderung des slawischen wechselseitigen Verständnisses zuerkannt wird.
Ich möchte der Laudatio nicht vorgreifen und zitiere hier den Anfang aus einem Gedicht:

„Kein Schafott auf dem Marktplatz,
kein Handel, keine Prozession.
Das Freie Forum spricht zur Situation,
die Berliner Mauer ist gefallen,
der Bautzner Knast füllt sich mit Krawallen,
die mischen sich mit der Opposition.

Nach den Reden kein langes Gerede,
die Kerzen werden angebrannt
und ziehen die Innere Lauenstraße entlang…“

Mit diesen Worten hat der Dichter die Stimmung des Bautzner Herbstes 1989 zum Ausdruck gebracht und vielen von uns, die damals in Bautzen, Dresden oder Leipzig dabei gewesen sind, aus dem Herzen gesprochen.

Sein Publikum fand auch Michael Ziesch. Er ist als Musiker, Dirigent und Sänger im sorbischen Volk bekannt geworden. Mit dem Förderpreis zum Cisinski-Preis wird er für seine vielseitigen musikalisch-künstlerischen Leistungen und in die generationsübergreifende Förderung der sorbischen Sprache insbesondere auf dem Gebiet der Neuen Medien ausgezeichnet. Er leitet das Studio des Sächsischen Ausbildungs- und Erprobungskanals in Bautzen und hat sich dabei ganz besondere Verdienste um die Vermittlung des Umgangs mit modernen Medien an Schüler erworben. Die elektronischen Medien haben generell immer mehr an Bedeutung gewonnen. Deshalb schließe ich mich der Auffassung der Stiftung an, dass die sorbische Sprache schnellstens für ihre Nutzung in allen elektronischen Medien aufbereitet werden muss.
Als Schirmherr des Wettbewerbs „Sprachenfreundliche Kommune – Die sorbische Sprache lebt“ habe ich meine Verbundenheit mit der sorbischen Sprache und Kultur und ihre Bedeutung für Sachsen und Mitteleuropas bereits zum Ausdruck gebracht. Und ich werde auch weiterhin das Bewusstsein dafür wachhalten, dass es im Falle der sorbischen Sprache und Kultur um einen der höchsten Werte unserer Sächsischen Verfassung und ihrer Lebenswirklichkeit in der sächsischen Oberlausitz geht.
Die eigne Sprache ist für ein Volk das wichtigste Identitätsmerkmal, das im gegenwärtigen Prozess der Globalisierung auch für den Einzelnen immer mehr an Bedeutung gewinnt. Zum einen geht es – zumal für kleine Völker wie die Sorben – darum, die eigene Sprache zu bewahren; zum anderen eröffnen sich immer mehr Möglichkeiten, die Vorteile der Mehrsprachigkeit wahrzunehmen. Mit dem Beitritt unserer Nachbarstaaten zur Europäischen Union hat die Brückenfunktion der sorbischen Sprache bei der gegenseitigen Verständigung von Deutschen, Sorben, Tschechen und Polen weiter zugenommen. Die Sorben sind in Sachsen fest verankert. Das war schon so vor mehr als 1000 Jahren und ist bis in die Gegenwart so geblieben. Seit 2008 ist unser sächsischer Ministerpräsident ein Sorbe. Von 1999 bis 2004 haben wir – Stanislaw und ich – in der Sächsischen Staatsregierung sehr eng zusammengearbeitet. Seit 2009 ist er für mich als Landtagspräsident der wichtigste Ansprechpartner in der sächsischen Landespolitik. Ich habe in all diesen Jahren die Übereinstimmung zwischen deutschen und sorbischen Sachsen auch auf dem Felde der Politik zu schätzen gelernt und einen Grund mehr, meinen Blick nach Panschwitz-Kuckau zu richten.
Es ist mir heute eine ganz besondere Freude und große Ehre, die Verleihung des Ćisinski-Preises im Geburtsort des Nationaldichters des sorbischen Volkes vornehmen zu können.

Ich danke Ihnen.

Laudatio und Dankesworte

Lawdacija Benej Budarjej, lawreatej Myta Ćišinskeho 2013

Luby Beno, česćeni přitomni!
Po wšěm zdaću maš ty, luby Beno, doma tajki wosebity kuzłarski budźak, kotryž zamóže samo rěčeć. Přetož wón přeradźi: Ja sym stajnje naćehnjeny, słyšiće mje tikotać? Wony budźak tikota w lyriskej zběrce z rjanym titulom Spać w meji měli zakazać, wušłej w lěće 1983. Nó haj, před třiceći lětami wšak su budźaki woprawdźe hišće tak wótře tikotali, zo móžachu ći spar rubić. Tola tehdy kaž dźensa je meja za basnika najrjeńši měsac, wšako lěta pozdźišo přiznawa: We mni meja hišće lěha. Do rymoweho borleška hrabnje sej najradšo přirodu a počasy. Tema „čas“ saha w Bena Budarjowych twórbach do zańdźenosće, wjerći so w přitomnosći a mikota do přichoda: hač w słónčnych wokomikach abo na žołmach žiwjenja, hač W susodstwje makrelow abo Na křižerjach. A ze znatymi słowami Ćišinskeho dodam: „Čas nowy stup ma spěšny. Štóž chce w stupje / z nim wostać, šwarnje dyrbi wustupować“. Přetož čas ći ćěka a zhubjeny čas njepřińdźe zas. A tež tohodla zanurja so Beno Budar do stawiznow a stawizničkow, hustodosć do wěrnych. Jako sobuawtor je zdźěłał scenarij za wobšěrnu filmowu seriju wo serbskich stawiznach, kotraž so přewažnje we wučbje wužiwa a šulerjej wobrazliwje a jadriwje historiske mězniki předstaja.
Předewšěm putaja jeho młódše stawizny wokoło Druheje swětoweje wójny. Hakle wóndano je wušła kniha wo wójnskich wosudach serbskich žonow, kiž nawjazuje na jeho wuspěšnu knihu Tež ja mějach zbožo wo dóńće serbskich wojakow. Su to jimace cyle wosobinske powědanja wo hrózbnych wójnskich podawkach a złóstnistwach. A dyrbju přiznać, zo njemóžach wobě knize pospochi přečitać – přetragiska bě bjezmócnosć hrózbnym podawkam a připadam napřećo. Přez lětdźesatkaj je Beno Budar časowych swědkow wopytował a z tym podeńdźenja suroweje wójny za přichodne generacije před zabyćom wuchował. A njeje samozrozumliwje sej zdobyć dowěru powědacych, zo bychu so na najhórši čas swojeho žiwjenja dopominali. Čućiwe zamyslenje je kaž babjace předźeno, kotrehož nitki nimale njewidźomnje žiwjenje wobdawaja. A jeli wětřik zaduje, wone lětaja. Beno Budar je zamóhł ze swojej wotewrjenej bliskosću nitki zapopadnyć a dodnić to čłowjeske we wosudnych situacijach. Jeho zajim za stawizny ma tež wosobinske emocionalne korjenje. Pytawši swojeho nana, štož bě wusko zwjazane z dóńtom maćerje, slědźeše sam za swójbnymi korjenjemi. A „Puškin“ – kaž Bena za čas studija slawistiki w Lipsku mjenowachu – bě móhłrjec hižo na prawym puću, jako studowaše na uniwersiće w Rostowje nad Donom rušćinu.
Beno Budar je awtor wo a we swojej domiznje. Widźi w literaturje praktisku funkciju – chce być zrozumjeny a čitany, štož so jemu bjezdwěla poradźi. Je měnjenja, zo: „Hdyž pisaš, dyrbiš wěrnosć rjec“. Stupi z čitarjemi do dialoga, najradšo wšak na zelenej kupje Hornjeho Hajnka w swojej přitulnej bróžni, hdźež ma za hosći z tu- a wukraja wrota muzeja a durje literatury šěroko wočinjene. Wosebje tež za pisacych Róžeńčanskeho kružka, kotrychž wot lěta 1999 swěru přewodźuje. Sam je był z čłonom Kružka młodych awtorow wokoło Kita Lorenca. Jeho zažne lyriske twórby steja tuž w antologiji Kusk wuznaća, mjez druhim jedna z jeho najrjeńšich: Běłe žarowanje. Temy, kotrež čerpa Beno Budar ze swójskich dožiwjenjow a začućow, čitarja najbóle jimaja. Pusty wječor je za mnje tajki wjeršk jeho powědkow, wozjewjeny tež w zběrce Mjez nami prajene w lěće 1989. Štyri z tu zapřijatych tekstow buchu hižo někotre lěta do toho na dźiwadłowym jewišću w sceniskej montaži pod titulom Na křižerjach předstajene.
Beno Budar njepisa wo dalinje, ale wo swojej bjezposrědnjej wokolinje, kaž je ju sam dožiwił a wobkedźbował. Hižo w prěničce Mikus a Dajkus dopomina so na swoje šćežki / po Kulowskich haskach, / we Łaskowskich lěskach, / na Koslowskich pěskach. Drje je jemu scuzbnjenje w dalokej měrje cuze, tola w awtentiskosći jewi so někotražkuli schowana myslička, kaž w basni Pod Bohatej wěžu, hdźež agěruje hołbjaca žona: A druhdy, hdyž na dróze honja so hrajki,/ powěda wona Bohatej wěži bajki / wo bědźe a hłodźe, / a druhdy, mój ach, / baje wo wójnach / a poslednich dnjach. Naspomnić chcu zdobom powědančko Da sym ja ta poslednja, kotrež fascinuje ze sebjewědomej wšědnosću protagonistki a hdźež tematizuje so wosud staršeje generacije, tež serbskeje. Při wšěch bolostnych wokomikach pak chce Beno Budar zabawjeć a bjesadować, tež přećiwo samoće. Tuž njezadźiwa, zo napisa zhromadnje z Hrjehorjom Nawku tójšto šlagrowych tekstow na hudźbu Měrćina Weclicha. A dźěći so raduja nad zybolacej Małej sněženku, z njej spěwaja, rejuja a dyrdomdeje dožiwja.
Pryzlojte teksty z aha-efektom šibałosće nadeńdźemy bohaće w knižce rjadu Serbska poezija Jurka – Jurja Winarja, kotruž je Beno Budar zestajał. Tam, hdźež „taktika / bě wot basnika / wěcka časnika“ a hdźež „jerje maju ferje“, móžeš so najlěpje do jurkowanja dać. Za rybami so w literarnej rěce wšelko wudźi. W Budarjowej basni Rybow lětni kwas wšak ryby něme wostanu / samo po hrě z lubosću: / žane zwady, / žane blady, / žane słowčko podarmo. Hinak ma so to ze serbskej kóčku, kotraž wo dialektice dialektow běrnjacych nepli powěda abo skerje rozmysluje, hačrunjež by sej radšo rybu zesłodźeć dała.

Wo němosći Beno Budar přewjele njedźerži, ćim lěpje wuznaje so w trojorěčnych rěčiznach. Wažne su jemu zwiski k čitarjam a literatam, kotrež rady tež na swjedźenjach poezije nawjazuje. Wot lěta 1969 skutkuje w Kole serbskich spisowaćelow a pozdźišo w Zwjazku serbskich wuměłcow. Wosebje k słowjanskim spisowaćelam wudźeržuje wuske styki a je zastupjeny w tamnišich antologijach. Mjezdruhim je w lěće 2009 wušła jeho zběrka basnjow w běłoruskej rěči Rěka časa (Rika času) a loni we Warnoćicach čěska zběrka prozy Běchu to złe časy (Byly to zlé časy).
Twórby Bena Budarja docpěja šěroki publikum, tež dźěćacy. Jako dźěd a něhdyši redaktor Płomjenja so na tutym polu derje wuznaje. Hakle před měsacom móžeše wón w Dźiwadle na Hrodźe prapremjeru klankohry po swojej knize Cowboy Tom abo dyrdomdej ze zaka dožiwić. Tež tu wućahny awtor ze swojoh‘ zaka wšě fasety lokalneho kolorita, kiž wjerchola w fantastiskich swětłokulkach w módrej šklě žiwjenja. Beno Budar maćernorěčne syčawki na našim kusku zemje lubuje. Tohodla wšitko čini, zo njebychu jemu ceknyli a ta škla ze swětłokulkami stajnje napjelnjena była.
Tworjenje za serbsku rěč a literaturu je w zmysle Jakuba Barta-Ćišinskeho wažny narok a nadawk, čemuž so Beno Budar jako spisowaćel, přełožowar, zestajer a wudawaćel wuspěšnje a z wjeselom wěnuje. Někotryžkuli doł je wón dyrbjał w zašłym času překročić, tola žiwjenska wola, Bože puće a poezija su jeho kaž škitace předźeno wobjimali.
W basni Ćišinskeho „Lećće z časom“ čitamy: „Čas njese móc a žiwjenje we klinje. / Štóž zbožo časej wudrěć chce, tón hlada / njech z wočomaj, njech k nohomaj spěch spinje!“
Luby Beno, k Mytu Ćišinskeho, kotrež so tebi dźensa spožči, gratuluju z cyłeje wutroby a přeju ći za wšě twoje ideje a předewzaća krutu strowotu a retomas tikotacych budźakow.

Měrana Cušcyna
19.10. 2013

Beno Budar
Dźakne słowa k spožćenju Myta Ćišinskeho 19. oktobra 2013

Sehr geehrter Präsident des Sächsischen Landtages, Dr. Matthias Rößler,
česćeni zapósłancy zwjazkoweho a krajneju sejmow,
česćena předsydka Rady załožby za serbski lud, Lejna Theurigowa, česćeny předsyda parlamentariskeje přirady Marko Šiman,
luba Měrana, luby Michale,
lubi hosćo, přiwuzni a lubowarjo mojich basnjow a powědkow.
Sym přewšo hnuty, zo spožči so mi najwyše statne myto Serbow, myto Ćišinskeho, kotrehož sej wosobinsce jara česću.
Za mnje je dźensa ćežko prawe słowa namakać. Sym zbožowny, zo sym přez připad, kaž wěsće, scyła so narodźił a to hišće wosrjedź Serbow.
A kajke to zbožo, zo sym bohudźakowano z ćežkeje chorosće drje chipry, ale žiwy wušoł a zo směm dźensniši dźeń scyła z wami dožiwić.
Jako prěnje dźakuju so tym, kiž su mje namjetowali a w kuratoriju so za mnje rozsudźili.
Luba Měrana, wulce sym so nad Twojimi hódnoćacymi słowami zwjeselił. Zapłać Ći Bóh!
Dźakuju so tež krajomaj Sakska a Braniborska kaž tež Zwjazkej, kiž přez Załožbu za serbski lud tute wysoke myto Ćišinskeho podpěruja a spěchuja.
Dźakuju so mojim wučerjam, Kołu serbskich spisowaćelow, pozdźišo Zwjazkej serbskich wuměłcow, spisowaćelej Kitej Lorencej, kotryž je nas, Róžu Domašcynu, Benedikta Dyrlicha, Tomasza Nawku, Jurja Łušćanskeho a dalšich w kružku młodych awtorow z wulkej wušiknosću wučił pisać. Dźakuju so Ludowemu nakładnistwu Domowina, w kotrymž je wjetšina mojich knihow wušła. Wosebity dźak słuša lektoromaj Luciji Bejminej, Pětrej Thiemanej a Isy Bryccynej, kotraž njeje jenož moje poslednje knihi wuhotowała, ale je tež ze swójskimi ilustracijemi wobohaćiła. Dźakuju so tež komponistej Měrćinej Weclichej a swakej Hrjehorjej Nawce za rjane zhromadne dźěło po wječorach a po nocach.
Wosebje pak so dźakuju mojej mandźelskej, wam wšěm, zo sće sem přijěli. Móžeće mi wěrić, zo sej wašu přitomnosć dźensa ćim bóle wažu. Dźeń mojoh najwjetšeho swětneho myta, pomjenowany po serbskim klasikarju-basniku europskeho formata. Wón je wosebje w swojich basnjach rysował dušiny staw serbskeho ludu, jeho wjesela, strachi, starosće, bědźenja a nadźije. Na kóždej stronje Zhromadźenych spisow Ćišinskeho w 14. zwjazkach namakaš něšto, štož će puta a jima. Kajki to wukon!
Strachi Ćišinskeho wo přichod našeho ludu přewodźeja tež mje. Nam so poprawom derje dźe. Smy žiwi w technisce a towaršnostnje dotal najzajimawšim času, prěni raz w swobodźe a demokratiji. Mamy wšitko: kubłanych a sebjewědomych młodostnych a nanow a njebojazne mudre holiča a maćerje, k tomu nadpřerěznje wjele duchownje hibićiwych a strowych dźěći. Mamy drohotne zemske pokłady, wot kotrychž nimo dźěłowych městnow bohužel ničo dale nimamy, nawopak zhubimy dźěl našeje domizny.
Njedopušćmy, zo so naša dwurěčna Łužica pod diktatom mamona dale wukutli! Žadosćiwje łakaja wulke koncerny na naš sněhběły kaolin, zemski wolij, kopor, złoto, rědke zemje, wuhlo, na wosebje kruty granit a štó wě, što so hišće we Łužicy chowa. Wězo mamy tež lěsy a haty, ryby a hriby, zela a wuhlo, dobre pola, pěsk a wodu. Směmy hordźi na to być, zo mamy hódnej zběrce Radyserb-Wjelowych ludowych přisłowow a Jana Arnošta Smolerjowych ludowych pěsničkow Hornjo- a Delnjoserbow, gramatiki a słowniki, zo mamy naše 1 500-lětne stawizny, stare bajki a legendy, wušiknych ludźi, pilne kaž pčołki. Mamy samo tři wšelake přełožki biblije a tři rozdźělne knihi kěrlušow/spěwarskich (hornjoserbske katólske a ewangelske a delnjoserbske ewangelske), mamy putniske městno Róžant, pod kotrymž leži požadany kaolin. Njedopušćmy, zo so naše hnadowne městno wohrožuje!
Česćimy sej našeho zbóžnoprajeneho Alojsa Andrickeho, potajkim krute to zakłady žiwjenja.
Wosobinsce zhladuju pozitiwnje do přichoda Serbow. Mamy połne žłobiki a pěstowarnje serbskich a serbsce wuknjacych dźěći. Generacija serbskich młodych swójbow na swoje wašnje rěč a kulturu našich wótcow, kaž by Ćišinski rjekł, cyle wědomje dale dawa. Někotražkuli młoda swójba je so ze zapada zaso do Łužicy nawróćiła abo so domoj hotuje. Žedźba za awtentiskej serbskej zhromadnosću přiběra. Kaž dźiw je nastał njewočakowany fenomen: Serbska zemja za swójski dom je požadana kaž hišće ženje. Ćišinski je hižo před wjace hač 100 lětami warnował: Žadyn hruzlik serbskeje zemje do cuzych rukow! Kak prawje je wón tola měł!
Što činić dźensa?
Bohudźak su někotři wjesnjanosća znamjenja časa spóznali a skićeja skónčnje młodym Serbam jara požadanu twarsku pódu. Tutón zjaw mje wjeseli.
Tež naša małosć ma we wichorach časow swoje lěpšiny. Je tola wulke zbožo, zo tu po tysac a pjećstow lětach hišće smy, zo smy přežiwili. Smy sej wobchowali našu rěč a wěru, wažnej stołpaj tež pola Ćišinskeho za naše dalše byće a traće.
Tež ja mějach zbožo a słušam do generacije tych, kotřiž njetrjabachu wjace do wójny ćahnyć.
Moje prěnje a nanajwjetše zbožo je mi darjene žiwjenje tu – a zo sym po 60 lětach swojeho nana z pomocu mnohich, wosebje Leny Lisinoweje, Alfonsa Wićaza a Hańže Clausoweje namakał. W swojej powědce „Kak swojeho nana namakach“ wšitko napisach – ta je mjeztym přełožena do nimale wšěch słowjanskich rěčow.
Štó by sej myslił, zo dóstanu jónu myto Jakuba Barta-Ćišinskeho? Kajke to zbožo! Haj, tak smy dźensa hišće z jeho duchowneho zawostajenstwa žiwi. Jenož derje, zo so Ćišinskeho wuj farar Jakub Hermann, jako wulkomyslny sponsor wopokaza, bjez kotrehož njeby wón ženje telko basniskich zběrkow wudać móhł.
Bohužel nimamy dźensa ani Ćišinskeho ani Hermanna, za to pak mamy załožbu, ale bohužel z njedosahacym budžetom.
Jara wobžaruju, zo njemóžemy naše dźěći wodźić přez atraktiwny muzej Ćišinskeho, kaž je wón za wuznamneho němskeho spisowaćela Lessinga, w 10 kilometrow zdalenym Kamjencu zarjadowany. Wobaj staj rubałoj puć k tež dźensa hišće njeparujomnemu narodnemu dźiwadłu – jedyn za serbske, tamny za němske dźiwadło a wobaj zaběrjetaj wuznamne městno w němskich a europskich stawiznach.
Kajki traš budźe přichod našich dźěći a wnučkow?
Běchmy, smy a budźemy, dołhož změjemy serbsku swójbu kaž ja, a serbske dźěći a šule a serbskich duchownych – a wězo serbske wowki a serbskich dźědow.“
Znaju tójšto młodych, horliwych serbskich swójbow a sej je jara wažu. Kaž swětłownje steja wone w serbskim kraju. Mjeztym mamy přeco wjace Němcow, kotřiž spytaja sej přiswojić to serbske, serbsku rěč a serbsku kulturu. Před nimi mam wulki respekt. Jako dwurěčny čłowjek z dźěćacych lět najlěpje wěm, kak ćežko to za Němca je serbsce wuknyć. Wjeselu so přez toleratnu zhromadnosć a rudźu so, zo smy pře husto hišće porno sebi žiwi z prastarymi předsudkami.
Sym jara zbožowny, zo směm dźensa swobodnje rěčeć a pisać. Za to smój z mandźelskej a někotrymi z was tu dźensa na žurli w oktobrje lěta 1989 w našim Budyskim bydlenju na Nutřkownej Lawskej 6 nimale połdra lěta dołho kóždu srjedu wječor w iniciatiwnej skupinje Serbskeje narodneje zhromadźizny wo přichodźe Serbow pod nowymi towaršnostnymi wuměnjenjemi wuradźowali, na spočatku ze strachom, zo nas snano do někajkeho NDR-skeho lěhwa njezawleku. K hłownym iniciatoram Serbskeje narodneje zhromadźizny słušeja mój swak farar Michał Nawka, Stani Brězan a Měrko Šołta. Měrliwa rewolucija wostanje njezapomnity podawk w mojim žiwjenju.
Dźensa su prawa Serbow w Sakskej wustawje jasnje sformulowane. Njewustupujmy tuž kaž prošerjo, ale wužadajmy sej, štož nam jako runohódnym staćanam přisteji. Podpěrujmy čestnohamtsce skutkowacych, iniciatiwy a projekty wuchadźace z ludu. Dźěłajmy sobu w našich towarstwach, kotrež maja so nimo institucijow w dosahacej měrje spěchować. Bjez ciwilnotowaršnostnych mocow tež w přichodźe njepóńdźe. Ćišinskeho wotkazanje, zo ma čłowjek, „w šuli, w cyrkwi a w zjawnym žiwjenju skutkowacy lubosć k serbskej narodnosći na wšě strony syć a budźić, hajić, sylnić ze słowom z přikładom… być“, njech je nam dale zawjazk.
Bjez ćežko wubědźeneje swobody, wo tym sym kruće přeswědčeny, njebyštej knize wo dóńtach serbskich wojakow za čas druheje swětoweje wójny „Tež ja mějach zbožo“ mjeztym w třoch nakładach a rozprawy zgwałćenych a poniženych žonow „Sym měła tajki strach“ nastałoj. Sym sej wědomy, zo budu na zakładźe tuteju knihow so dyrbjeć tež serbske stawizny korigować.
Zbožo měrliweje rewolucije bě za mnje runočasnje tež zwjazane z winowatosću, zamołwitosć přewzać. Sym hordy na swój literarny muzej, kotryž sym sej po měrliwej rewoluciji z mandźelskej w Hornim Hajnku natwarił. Wjace hač 2 000 wopytowarjow w nim mjeztym poby. Čuju so winowaty – a činju to tež rady – wosebje w našich dźěćoch a w młodźinje budźić hordosć na swoje stawizny, rěč a kulturu, zo bychu so w Serbach derje čuli a pozdźišo wotežki do rukow wzali. Nadźijam so jara, zo budu moje wnučki Filip, Kito a Majka tutón muzej dale jako zetkanišćo a kubłanišćo wobchować a z pomocu noweho swěta wirtuelnych medijow šěroku syć zajimcow z informacijemi zastarać.
Ćišinski by so dźensa wjeselił, by z nami wupił škleńčku wina a by pokročował pisać „Moje serbske wuznaće“.