Ze swjedźenskim aktom woswjeći Domowina dnja 13. oktobra 2012 we Łužiskej hali we Wojerecach 100. jubilej swojeho załoženja. Na tutym zarjadowanju zhromadźichu so Serbja ze wšěch dźělow Łužicy, zastupjerjo župow a čłonskich towarstwow kaž tež ministerskaj prezidentaj Sakskeje a Braniborskeje, politikarjo Zwjazka, zastupjerjo za mjeńšiny zamołwitych zarjadow w Němskej a mnozy dalši hosćo z tu- a wukraja. 100 lět po załoženju třěšneho zwjazka prezentowachu so Serbja z narodnej hordosću kaž lědma hdy prjedy.

Pomjatna tafla na domje, w kotrymž bu Domowina załožena, dopomina na 13. oktobra 1912. Dokelž biješe hodźina załoženja Domowiny we Wojerecach, je tamniša župa najwušo z jeje stawiznami zwjazana. Tohodla hódnoćeše župa załoženje třěšneho zwjazka z wustajeńcu a swójskim swjedźenskim zarjadowanjom. Župa sama wobsteji wot 24. julija 1921. Ma mjeno po serbskim ewangelskim fararju a basniku Handriju Zejlerju, kotryž bě we Łazu pola Wojerec skutkował; tam ma tež swój posledni wotpočink. W oktobru 1991 bu we Łazu Załožba za serbski lud załožena.

Dźensa ma župa „Handrij Zejler“ něhdźe 980 čłonow, kotřiž we 8 Domowinskich skupinach a 13 towarstwach sobuskutkuja. W zašłych lětach je so Domowina we Wojerowskej kónčinje womłodźiła. Župje so poradźi, młodych ludźi za aktiwne pěstowanje tradicijow na wsach zahorić, byrnjež rěč swojich prjedownikow wjace njewobknježili. Tola w towarstwach přiběrajcy dopóznawaja, zo słušatej rěč a kultura hromadźe. W běhu wukubłanja zwonka Łužicy su mnozy młodźi ludźo nazhonili, kajku wulku rólu hajenje tradicijow druhdźe za zhromadnosć hraje. Domoj so nawróćiwši, začuwaja hordosć na naše serbske nałožki. Angažuja so na přikład na domchowance na Krabatowym dworje, w towarstwje Krabatowy młyn abo direktnje w župje.  

Přez přirady za serbske naležnosće města Wojerec a Łazowskeje gmejny kaž tež přez čestnohamtskich zamołwitych za serbske prašenja w gmejnach Halštrowska Hola, Łaz, Sprjewiny Doł a w Kulowje a Wojerecach wowliwuje Domowina dwurěčnosć a tójšto dalšich serbskich naležnosćow. Internetne strony Wojerec, Kulowa a Łaza kaž tež klinikuma „Łužiska jězorina“ a Łužiskeje hale strowja wužiwarjow tež w serbšćinje.

Domoródni a turisća dožiwjeja serbšćinu jako žiwu rěč. Jónu wob měsac wotměwa so w Ćiskowskim kulturnym centrumje serbske blido; tam móža zajimcy swoje rěčne znajomosće wožiwjeć. Rěčne kursy w Domje Domowiny, w měšćanskim zarjadnistwje a na wsach sposrědkuja wobdźělnikam zakładne znajomosće serbšćiny resp. spěchuja konwersaciju. Župa prócuje so wo rěčne hnězda. Zetkanja po Božej słužbje na přikład su dobra składnosć k serbskej bjesadźe. W katolskich wsach wokoło Kulowa su mnozy ludźo Serbja, kotřiž serbšćinu we wšědnym žiwjenju hdźežkuli móžno nałožuja. Přez lětstotki běchu wosebje katolscy serbscy duchowni nałožowanje serbskeje rěče a kultury spěchowali. Porno tomu pokazuje wot pruskeho knjejstwa wot 1815 zaměrne zasadźenje němskich duchownych w ewangelskim cyrkwinskim wokrjesu Wojerecy do dźensnišeho swoje wuskutki. W swójbach so serbšćina lědma nałožuje. Ćim bóle staraja so kulturne towarstwa tuž wo hajenje nałožkow a tradicijow. 2004 iniciěrowaše ewangelski farar serbske domizniske swjedźenje, kotrež so nětko kóžde lěto w druhej wsy a porjadnje w serbskich barbach swjeća. Za tójšto młódšich žonow je mjeztym jasna wěc, zo so k wěstym składnosćam serbsku drastu wobleku.

Dźěćom a młodostnym župa ze wšelakimi projektami serbsku rěč a kulturu zbliža. Druhdy so samo šulska wučba k tutej temje hnydom w Domje Domowiny wotměje. Ze Serbami zaběraše so Uniwersita dźěći we Wojerecach, kotruž město za spěchowanje wosebje wobdarjenych zarjaduje. Čłonojo župneho předsydstwa su kmótřistwo za dwurěčne pěstowarnje přewzali. Tak dźěći pytnu, zo nimo kubłarkow tež dalši ludźo wšědny dźeń serbuja. We Witaj-pěstowarnjach a -skupinach wuknu dźěći wot mała serbsce, z čimž móža we wjacorych zakładnych a wyšich šulach a na gymnaziju pokročować. To budźi nadźiju za přichod serbskeho ludu we Wojerowskej kónčinje.

Region bě w zwisku ze socialistiskej industrializaciju Łužicy fundamentalne narodne straty poćerpjeł. Wulkotwarnišća energijoweho hospodarstwa NDR přiwabjowachu tysacy dźěłaćerjow ze wšeho kraja do Čorneje Pumpy. Tam drje bě najprjedy tež něhdźe 2000 serbskich dźěłaćerjow a přistajenych, kiž so w serbskich aktiwach zjednoćichu. Tola nadwaha připućowanych twarskich dźěłaćerjow a hórnikow wuskutkowa přeněmčenje, tak zo so serbska rěč a kultura pominy. Wotbagrowanje 13 wsow a sydom dalšich dźělow wsow a přesydlenje 2.500 ludźi dla brunicy tohorunja to swoje za serbsku substancu wuskutkowa. To je wosebje wobžarujomne, dokelž běchu so we Wojerowskej kónčinje w zašłych lětstotkach wosebity dialekt, wosebita warianta narodneje drasty a zdźěla specifiske nałožki wuwili. Z posylnjenej narodnej hordosću w zwisku z jubilejom Domowiny so župa „Handrij Zejler“ nadźija, zo wšitcy ći, kotřiž nětko ze zahoritosću na wučbu serbšćiny w šuli chodźa, tež pozdźišo serbstwu swěru wobchowaja, zo budu aktiwnje w towarstwach sobuskutkować a tak k zachowanju serbskeje rěče a kultury we Wojerowskej kónčinje přinošować. 

tekst: Constanze Knappe, přełožk: Božena Braumanowa