Słowjanska mjeńšina w Němskej

Serbja a jich organizacije 

1. K historiji: Wo stawiznach Serbow 

Před wjace hač 1.400 lětami wopušćichu słowjanske kmjeny w času pućowanja ludow swój prěnjotny sydlenski rum na sewjerorańšim boku Karpatow a ćehnjechu na zapad. Mjez tutymi bě tež někak 20 serbskich kmjenow, mjez nimi tež kmjenaj Milčanow a Łužičanow. Poslednje zasydlichu so na terenje, kiž na zapadźe hač k Solawje a w połnocy hač pod Berlin sahaše. Na juhu pak wobmjezowachu jón Rudne a Šmrěkowe hory a na ranju rěki Wódra, Bobr a Kwisa. W pisomnych žórłach so na tutym terenje zasydleny kmjenowy zwjazk jako "Surbi" w chronice franka Fredegara 631 prěni króć jewi.

Po zhubjenju politiskeje samostatnosće w 10. lětstotku so sydlenski teren Serbow přez asimilaciju a germanizaciju, předewšěm wšak ze zasydlenjom njesłowjanskeje ludnosće, spochi pomjeńšowaše. Jeničce potomnikam Milčanow w Hornjej a Łužičanow w Delnjej Łužicy je so poradźiło, swoju serbsku rěč a kulturu wuchować. Jich dźensniša ličba trochuje so na někak 60.000, z nich bydli blisko 40.000 w Hornjej a 20.000 w Delnjej Łužicy. Sami so woni mjenuja "Serbja" resp. "Serby". Porno pomjenowanju "Sorben" trjeba so w němčinje dźensa zaso tež starše pomjenowanje "Wenden", wosebje w Delnjej Łužicy. Tute mjeno wjedźe so na romskich chronistow wróćo, kiž mjenowachu wšitke jim njeznate ludy na ranje romskeho mócnarstwa "Veneti", z čehož je pozdźišo w němčinje wopřijeće "Wenden" resp. "Winden" jako pomjenowanje słowjanskich ludow nastało.

Z wuwićom byrgarskeje towaršnosće nasta a zesylni so na spočatku 19. lětstotka tež serbske narodne wědomje. W tutym času załoži so wjele towarstwow, kiž so wo pěstowanje serbskeje rěče a kultury ( dalše informacije pod www.serbski-institut.de, www.museum.sorben.com, www.domowina-verlag.de) starachu a z tym zhromadnosć a identifikaciju jako lud krućichu.

2. K politiskemu: Wo wuwiću Domowiny

Domowina je so dnja 13. oktobra 1912 we Wojerecach jako třěšny zwjazk serbskich towarstwow a zjednoćenstwow załožiła. Jako zaměr je sej stajiła, zastupować demokratiske a narodne zajimy a spěchować serbsku rěč a kulturu.

1933/34 so wona přerjadowa do "Zwjazka Łužiskich Serbow" z čłonstwom přirodnych wosobow. W měrcu 1937 zakazachu nacionalsocialistiske zarjady kóždužkuli dźěławosć Domowiny a sćazachu jeje zamoženje, dokelž bě so organizowanej germanizatoriskej politice a předewšěm nanuzowanemu pomjenowa-nju jako reprezentantka "wendisch-sprechender Deutscher" spjećowała.

10. meje 1945 so dźěławosć Domowiny wobnowi. Městne wobsadniske zarjady běchu ju jako "politiske, antifašistiske a kulturne zastupnistwo wšeho serbstwa" připóznali. Lěto pozdźišo so jej poradźi, tež w Delnjej Łužicy so zakótwić. 1949 spožči sakski krajny sejm zastupnistwu Serbow status zjednoćenstwa zjawneho prawa. Tež braniborske knježerstwo dowoli jeje dźěławosć - pod sylnym wliwom w měrcu 1948 w sakskim krajnym sejmje wobzamknjeneho "Zakonja k wuchowanju prawow serbskeje ludnosće".

Z pomocu institucionelneho spěchowanja serbskeje rěče a kultury w NDR zamó Domowina, wulkemu dźělej serbskeje ludnosće jeho narodnu identitu wuwědomić a jón k jeje zachowanju pohonjować. Jako připóznata masowa organizacija podrjadowa wona wšak swoju dźěławosć wosebje w 50-ych a 60-ych lětach "socialistiskemu natwarej". To znićowaše připóznatosć a skutkownosć jeje prócowanjow wo zdźerženje serbskeje rěče a kultury w dźělach serbskeje ludnosće.

W nowembrje 1989 konstituowaše so Serbska narodna zhromadźizna. Jeje zaměr běše přesadźenje strukturneho, programatiskeho a personalneho wobnowjenja Domowiny. Na wurjadnym zwjazkowym kongresu Domowiny dnja 17. měrca 1990 bu nowy statut přiwzaty, w kotrymž so Domowina jako politisce njewotwisna a samostatna narodna organizacija deklarowaše. Lěto pozdźišo zmóžni wona jako zapisane towarstwo nimo wosobinskeho čłonstwa tež zaso přistup serbskich towarstwow a zjednoćenstwow. Z tym nawjaza wona jako juristiska naslědnica dotalneje Domowiny na załoženski konsens lěta 1912. Na II. hłownej zhromadźiznje 15. junija 1991 so wobnowjenski proces z přijećom noweho programa, z přistupom šěsć specifiskich serbskich towarstwow a z wólbu noweho čestnohamtskeho předsydy nachwilnje zakónči.

Tuchwilu ma Domowina - Zwjazk Łužiskich Serbow z.t. wokoło 7.300 čłonow w pjeć regionalnych zwjazkach a w dwanaće nadregionalnje skutkowacych towarstwach. Swój hłowny nadawk widźi wona w zastupowanju politiskich zajimow serbskeje ludnosće napřećo parlamentam a knježerstwam. Zdobom zasadźuje so wona za wyšu swójsku zamołwitosć, předewšěm w kubłanskich a kulturnopolitiskich naležnosćach. K jeje zaměram słuša wuchowanje a wuwiće rěče, kultury a tradicijow serbskeho ludu runje tak kaž spěchowanje tolerancy a dorozumjenja mjez serbskej a němskej ludnosću. Wona wudźeržuje a rozšěrja swoje poćahi k słowjanskim ludam, k druhim narodnam mjeńšinam a ludowym skupinam a k jich zastupjerstwam.

3. K strukturam: Sobustawske zwjazki

21. julija 1921 wutworichu so prěnje tři regionalne zwjazki (župy) Domowiny, a to Budyski, Kamjenski a Wojerowski. Dalše bórze sćěhowachu. Dźensa wobsteji pjeć regionalnych zwjazkow (župow). Tute koordinuja a spěchuja přesadźenje programatiskich zaměrow w swojim regionje a prócuja so wo mjezsobne zhromadne skutkowanje serbskich towarstwow.

Regionalne zwjazki (župy):

- Župa "Jan Arnošt Smoler" Budyšin ze sydłom w Budyšinje

- Župa "Michał Hórnik" Kamjenc ze sydłom w Chrósćicach

- Župa "Handrij Zejler" Wojerecy ze sydłom we Wojerecach

 - Župa "Jakub Lorenc-Zalěski" Běła Woda/Niska ze sydłom w Slepom 

- Župa Dolna Łužyca z.t. ze sydłom w Choćebuzu

Wšitke regionalne zwjazki (župy) a specifiske towarstwa předstajeja so w interneće pod www.domowina.de

Specifiske towarstwa:

- Serbske šulske towarstwo z.t. (www.sorbischer-schulverein.de)

- Towarstwo Cyrila a Metoda z.t. (www.tcm-kp.de)

- Zwjazk serbskich wuměłcow z.t. (www.zsw-skb.com)

- Zwjazk serbskich studowacych z.t. (www.internecy.de/zss)

- Zwjazk serbskich spěwarskich towarstwow z.t. (www.domowina.sorben.com)

- Serbski Sokoł z.t. (www.sokol.sorben.com)

- Zwjazk za serbski kulturny turizm z.t. (www.tourismus.sorben.com)

- Serbske młodźinske towarstwo "Pawk" z.t. (www.pawk.de)

- Towarstwo za spěchowanje serbskeho kulturneho a informaciskeho srjedźišća w Barlinje SKI z.t. (www.ski-berlin.de)

- Maćica Serbska z.t. (www.macica.sorben.com)

- Zwjazk serbskich rjemjeslnikow a předewzaćelow z.t. (www.zpr.sorben.com)

- Spěchowanski kruh za serbsku ludowu kulturu z.t. (www.volkskultur.sorben.com)

Zwonka Łužicy, mjez druhim w Čěskej republice, w Republice Pólskeje, w Awstralskej a w USA, wudźeržuje šěsć asociěrowanych sobustawskich towarstwow Domowiny kontakty k Serbam.

4. K perspektiwam: Prašenja a zaměry

Přichod serbskeje ludnosće njeje jeničce wot jeje žiwjenskeje wole, ale tež - a to w dalokej měrje - wot politiskich, prawniskich, socialnych a nic naposledk wot financielnych wuměnjenjow wotwisny. Na zakładźe zjednoćenskeho zrěčenja ( Zrěčenje wo wutworjenju jednoty Němskeje "Vertrag über die Herstellung der Einheit Deutschlands" z dnja 31. awgusta 1990, protokolowa notica k artiklej 35) je so poradźiło, trajnu winowatosć Zwjazka wujednać. Runoprawosć mjeńšinow jako skupinske prawo w zakładnym zakonju zakótwić so dotal njeje poradźiło.

Na runinje krajow stej škit a spěchowanje Serbow jako zaměr stata we wosebitych artiklach wustawow Sakskeje a Braniborskeje zapisanej. Konkretne postajenja k tomu wobsahujetej wotpowědnej serbskej zakonjej, to je "Zakoń wo respektowanju prawow Serbow w Braniborskim kraju", 1994 wot Braniborskeho krajneho sejma wobzamknjeny, a 1999 přez Sakski parlament schwaleny "Zakoń wo prawach Serbow w Swobodnym staće Sakskeje".

Domowina angažuje so kaž za wuchowanje a wutwar łužiskeho hospodarstwa tak tež za turistiske zwičnjenje teritorija, sahaceho wot łužiskich horow přez srjedźnu Łužicu z jeje nastawacym jězorowym rjećazom w něhdyšim brunicowym rewěrje hač do Błótow w Delnjej Łužicy. Swojemu programej wotpowědujo zasadźuje so wona tež nadal za wuchowanje namrěteho sydlenskeho teritorija Serbow a podpěruje wot wotbagrowanja wsow přez hórnistwo potrjechene wobydlerstwo.

Bytostny faktor identifikacije je wobknježenje hornjo- resp. delnjoserbskeje rěče. Tohodla maja wšitke předewzaća Domowina a jeje rěčneho centruma WITAJ k wuchowanju a rewitalizaciji serbskeje rěče prioritu. W tutym zwisku dyrbi so wosebje WITAJ-projekt wuzběhnyć, kotryž zmóžnja hižo najmłódšim w pěstowarni na hrajkace wašnje serbšćinu nawuknyć. Swój spočatk měješe wón 1998 z 14 dźěćimi w Choćebusko-Žylowskej pěstowarni; 2004 chodźeše wjace hač 400 dźěći do 6 WITAJ-pěstowarnjow resp. do 13 dalšich WITAJ-skupinow w Sakskej a Braniborskej. We woběmaj zwjazkowymaj krajomaj wobsteji móžnosć, wuwučować šulerjow zakładnych a srjedźnych šulow resp. gymnazijow dwurěčnje po šulskim typje přesahowacym koncepće.

Z 1991 zarjadowanej Załožbu za serbski lud, kiž je wot lěta 1998 juristisce samostatna, wutwori so instrument k wobhospodarjenju srědkow a k financowanju projektow a institucijow, kiž k wuchowanju a k spěchowanju serbskeje rěče a kultury (wědomosć, wuměłstwo, kultura, nakładnistwo, ćišć) słuža. Jeje etat so wot Zwjazka (50 procentow) a krajow Sakskeje (33,3 procenty) a Braniborskeje (16,7 procentow) kofinancuje.

Zaměr Domowiny je, za přichod docpěć nowelu tuchwilneho financneho zrěčenja, kiž na dojednanju z lěta 1998 bazuje a kiž w přichodźe wobstajne a přiličenje inflaciskeje raty respektowace financowanje zaruča. Najebać ćežke cyłkowne połoženje dźe wo to, jónkrótne institucije - na přikład Němsko-serbske ludowe dźiwadło abo Serbski ludowy ansambl, kiž ličitej so do wosebitosćow Łužicy a zwonka njeje - wuchować. Tutej powołanskej ansamblej stej njeparujomnej wuměnjeni za wobstaće serbskeje wysokeje kultury; bjez njeju njeby tež lajske wuměłstwo dołhodobnje přežiwić móhło.

Wobstaće serbskich kulturnych zarjadnišćow a institucijow kaž tež šěroko zapołoženeho towarstwownistwa je wažny předpokład za zdźerženje a wuwiće jónkrótneho kulturneho regiona Sakskeje a Braniborskeje, kiž runje w procesu ewropskeho přibližowanja w pomjeznych pasmach k Čěskej a Pólskej swój njezbytny wuznam pokazuje.