Połsta Serbowkow a Serbow je njedźelu, 10. meje 2020, w Chrósćicach na wozrodźenje Domowiny před 75 lětami spominało. To běše prěnje zjawne zarjadowanje třěšneho zwjazka, w kooperaciji ze župu „Michał Hórnik”, po wěstych powólnjenjach statnych naprawow w času korona-pandemije. Předsyda Domowiny, Dawid Statnik, praješe na kóncu swojeje narěče: „Rezimej tehdomnišeho zetkanja běše, tak Jan Cyž: ,Tónkróć njebě rozdźělneho měnjenja, zahajić zaso dźěło Domowiny.’ Ja sej myslu, tutu sadu móžemy tež dźensa zhromadnje podpisać a podpěrować. Naš lud je přewšo mnohostronski, kulturnje wysoce wobdarjeny, towaršnostnje na jednym boku jónkrótnje pisany, na druhim boku na mjezsobnu pomoc a zhromadnosć wusměrjeny. Tohodla płaći tež za naše narodnopolitiske skutkowanje Domowiny: Njetrjebamy sej w kóždym prašenčku přezjedni być, to by tak a tak wostudłe było... Ale směmy sej přezjedni być, zo chcemy přeco zaso znowa swoje zhromadne dźěło na dobro serbskeho ludu zahajić – do dźěła zdar!”Županka župy „Michał Hórnik”, Zale Cyžowa, je w swojej narěči wažnosć konkretneho skutka wuzběhnyła: „Ja sym našim prócowarjam w powójnskim času dźakowna, zo su w prawym wokomiku mudrje a prawje jednali. Wšako bychu 10. meje 1945 prajić móhli: Wočakńmy, što politisce budźe. Što da móhli my mali Serbja wulce zeskutkownjeć? Abo: Kóžde přemyslowanje wosrjedź nětčišeho chaosa je za stareho Frycu, wšako je dosć prócy trěbne, zo čłowjek přežiwi, hdyž widźiš zničene hospodarske struktury. Ale: Woni su jednali. Zawěsće - štóž jedna a jenož ruce do klina njezłoži, tež zmylki wora. Ale naša kritika zmylkow njesmě w narodnym žiwjenju nihdy wjetša być hač naša chwalba skutkow! To płaći za kóždy čas.”Předsydźe Domowiny a župance na wutrobje leži, zo Domowina praktisce pokazuje, štož je „wnučkokmane” (Statnik), a „zo změja naši wnučcy zaso serbskich wnučkow” (Cyžowa). Lisa-Maria Cyžec, wnučka županki, je z knihi Jana Cyža pasažu wo prěnimaj powójnskimaj dnjomaj předčitała. Donatac bratřa su zarjadowanje hudźbnje wobrubili.Tekst wobeju narěčow (za wozjewjenje w medijach płaći to, štož je so rěčało)Dawid StatnikLube sotry, lubi bratřa, česćeni reprezentanća serbskeho towaršnostneho žiwjenja, waženy knježe wjesnjanosta, luby Marko,najprjedy so hižo Donatec bratram za to dźakuju, zo woni naš historiski podawk hudźbnje wobrubjeja. A my so hižo na dalše dypki Wašeho programa w ramiku dźensnišeho zarjadowanja wjeselimy. Tak njehrozy strach wostudy, ale směm Was wšěch wolóžić: Chcemy so runje dźensa na to bytostne koncentrować, njebudźe dołhich narěčow. Ja Was jara wutrobnje witam do spominanja na wozrodźenje Domowiny, zwjazka Łužiskich Serbow, dźensa před 75 lětami tule w Chrósćicach. Je zajimawy připad abo samo wosebite znamjo, zo je tuta naša zhromadźizna prěnje zjawne zarjadowanje třěšneho zwjazka w dobje korona-pandemije a w času wosebitych naprawow zadźěwanja rozpřestrěću koronawirusa. Potajkim pokazujemy z našim wopominanjom wozrozdźenja Domowiny zdobom na aktualne wožiwjenje našich zjawnych aktiwitow. Jutry drje smy něšto dožiwili, štož ani w lěće 1945 so stało njeje: Křižerjo njejsu jěchać móhli. Njewidźomneho stracha dla. Te widźomne horjo pak, kotrež wozrodźerjo Domowiny hišće tydźeń po kóncu wójny po puću do Budyšina wuhladachu, je za nas njepředstajomne: „Cyrkej, fara, šula, póst, hosćenc a mnohe dalše twarjenja stejachu wupalene... Zabitych wojakow hišće njebě nichtó pochował...” A napohlad podłu wulkeje dróhi: „Ćěła zabitych wojakow, kadawry koni a skotu, roztřělane tanki a pancerowe wozy.” Tak piše Jan Cyž w swojej knize „Ćernje na puću do swobody”. A wosrjedź hrózbnych slědow inferna druheje swětoweje wójny so sydom ludźi schadźowaše, zo bychu woni narodnu organizaciju serbskeho ludu wožiwili. Dźensa bychu to najskerje štyri žony a třo mužojo byli, tehdom běše jich sydom muži tu na Čunkec statoku: Jan Cyž a jeho syn Jan, Franc Natuš, jeho swak Jan Zarjenk, Jan Meškank, Mikławš Brězan z Worklec a Michał Čunka. Ramik běše podobny kaž dźensa: „W Chrósćicach chwatachu ludźo wote mšě”, awtor piše. Tohodla smy so tež dźensa za čas po kemšach rozsudźili, pod normalnymi wuměnjenjemi hodźinka rańšeho piwka. To při přichodnej róčnicy nachwatamy, budźemy so potom hišće na přećelny lětuši poskitk našeho susoda, lubeho Ignaca, tu dopominać...Nětkole směm Wam hišće přeradźić, kak po mojich słowach dale dźe. Donatec bratřa su, kaž slubjene, zaso na rjedźe. Potom Lisa-Maria Cyžec, wnučka županki Zale Cyžoweje, połdra strony z horjeka mjenowaneje knihi předčita. Tak damy njeboh časoweho swědka z erta młodeje Serbowki k nam rěčeć. A z tym dopokazamy praktisce, štož so dźensniši dźeń „wnučkokmane” mjenuje: Tehdom njeje jeničce wo wozrodźenje organizacije šło, ale wo byće a traće Serbstwa. Dźensa wobswědčamy: Běchmy, smy a budźemy!W tutym krótkim teksće, kotryž budźe Lisa-Marija čitać, dźe wo dnjej do historiskeho zetkanja w Chrósćicach. Wo prěni pospyt, wot sowjetskeje komandantury w Kamjencu dowolnosć za zjawne skutkowanje dóstać. Hakle druhi, něšto dnjow pozdźišo w Budyšinje, běše wuspěšny. Nam je to z přikładom we wobchadźenju z wyšnosću: Hdyž dyrbimy bjez wuslědkow z duri won, mamy sej zaso nowy zachod wotkryć!Po dalšim hudźbnym přinošku Donatec bratrow słyšimy županku Zalu Cyžowu. Župa „Michał Hórnik” Kamjenc je z Domowinskim zarjadom w Budyšinje tute zarjadowanje wuhotowała, a regionalna rěčnica Katharina Jurkowa měješe na zwučene wašnje organizowanje suwerenje w horšći. Připódla prajene tež skazanje a roznošowanje našich serbskich zakryćow za hubu a nós. Najebać to so wězo wšitcy přichoda nadźijamy, w kotrejž móžemy zaso wšědny dźeń wšudźe swoje mjezwočo pokazać.Zo budźemy na kóncu serbsku hymnu spěwać, njetrjebaš poprawom pola nas prajić. – Rezimej tehodmnišeho zetkanja běše, tak Jan Cyž: „Tónkróć njebě rozdźělneho měnjenja, zahajić zaso dźěło Domowiny.” Ja sej myslu, tutu sadu móžemy tež dźensa zhromadnje podpisać a podpěrować. Naš lud je přewšo mnohostronski, kulturnje wysoce wobdarjeny, towaršnostnje na jednym boku jónkrótnje pisany, na druhim boku na mjezsobnu pomoc a zhromadnosć wusměrjeny. Tohodla płaći tež za naše narodnopolitiske skutkowanje Domowiny: Njetrjebamy sej w kóždym prašenčku přezjedni być, to by tak a tak wostudłe było... Ale směmy sej přezjedni być, zo chcemy přeco zaso znowa swoje zhromadne dźěło na dobro serbskeho ludu zahajić – do dźěła zdar!Dźakuju so! Zala Cyžowa:Lube sotry, lubi bratřa,kóždy spočatk ma swoje kuzło. Hdyž je so čłowječk narodźił, so woči tych błyšća, kiž smědźa jeho prěni widźeć. Byrnjež ćěšenk słaby a pomocy druhich potrěbny był. Tak je so našej Domowinje dźensa před 75 lětami šło. Wona njeměješe ani strukturu ani srědkow. Naša narodna organizacija běše kaž baby, wo kotryž so horstka ludźi staraše. Abo chcemy-li to hinak prajić: 10. meje 1945 běše Domowina skerje ideja hač realita. Ale tež tuta wěrnosć je znata: Njeje ničeho mócnišeho hač ideja, kotrejež čas je přišoł. A tehdom, po poražce zahubneho fašizma, běše čas zrały za wozrodźenje a wožiwjenje našeje narodneje organizacije, Domowiny.So wě, zo móhli podawk, na kotryž dźensa spominamy, hišće hinak interpretować: Najebać statny teror nacijow, zakaz a přesćěhanje přez NS-system njeje so Domowina ženje cyle zminyła. Zmužići Serbja su takrjec w podzemju syć tworili, tak zo móžachu hižo dźeń po skónčenju wójny z wobsadniskej mocu wo jeje zjawne připóznaće jednać. A tak so sta, zo bu Domowina prěnja připóznata organizacija po wšej Němskej. A na to smy dźensa hišće hordźi!Domowina skutkuje dźensa w pjatym politiskim systemje po swojim załoženju w lěće 1912. Kóžda generacija steji před nowymi wužadanjemi. Štóž je Serb / Serbowka z ćěłom a dušu, je w kóždej epoše kruty rjap trjebał, a tak tež dźensa. Naše byće a traće njeběše awtomatizm a to z wěstosću ani w přichodźe njebudźe. Tohodla je z mojeho wida najwažniše to, štož praktisce činimy, zo bychu tež wnučki našich wnučkow Serbja byli!Ja sym našim prócowarjam w powójnskim času dźakowna, zo su w prawym wokomiku mudrje a prawje jednali. Wšako bychu 10. meje 1945 prajić móhli: Wočakńmy, što politisce budźe. Što da móhli my mali Serbja wulce zeskutkownjeć? Abo: Kóžde přemyslowanje wosrjedź nětčišeho chaosa je za stareho Frycu, wšako je dosć prócy trěbne, zo čłowjek přežiwi, hdyž widźiš zničene hospodarske struktury.Ale: Woni su jednali. Zawěsće - štóž jedna a jenož ruce do klina njezłoži, tež zmylki wora. Ale naša kritika zmylkow njesmě w narodnym žiwjenju nihdy wjetša być hač naša chwalba skutkow! To płaći za kóždy čas.Ja sej myslu, to je wona ideja, poprawom samsna ideja kaž před 75 lětami, kotrejež čas je zaso přišoł. Runje nětko w lěće 2020. Móžemy wěčnje wo efektiwnišich strukturach debatować, wo optimalizowanju efektow a synergijach, wo ewaluaciji procesow a tak dale .. Je dźeń a wjac mudrych a modiskich słowow za tajke abstraktne wěcki. Njech je, štož dyrbi być. Ale to najwažniše je konkretny skutk wšědneho dnja. Wo tym sym přeswědčena.Ja wěrju, zo změja naši wnučcy zaso serbskich wnučkow. Naša generacija dźensa njeje pupk čłowjestwa. Ale naš nadawk wězo je, herbstwo našich prjedownikow hajić a přichodnym generacijam dale dawać. So wě, zo kultura a rěč nablaku stejo njewostawatej. Ale wěcy dale wuwiwać móže jeničce tón, kiž to, štož su jemu staršej, dźěd a wowka dowěrjeli, přiwozmje a swěru haji a pěstuje. Štóž swoje narodne herbstwo preč ćisnje abo zanjecha, njemóže je mudrje do přichoda wjesć. Klětu budźe w Chrósćicach dalša róčnica: 20 lět Chróšćan zběžka. Tehdom, lěta 2001, smy so jako Serbja wobarali a za našu a wšě serbske srjedźne šule demonstrowali. Smy zhromadnje jednali. Tutu našu srjedźnu šulu drje njejsmy zachować móhli, ale: Smy we wonym rozestajenju swoje narodne wědomje skrućili – a tež našu zhromadnosć z našimi słowjanskimi sotrami a bratrami, kotřiž su nam poboku byli a z kotrymiž smy tež dźensa w žiwej wuměnje.Jako bu Domowina 1945 wozrodźena, hišće njejsym była. Ja mějach zbožo, zo sym so za čas měra narodźiła a smědźach hač donětka bjez wójny w našim kraju žiwa być. Přeju sej čas žiwjenja měr tež za naše wnučki a jich wnučki. A wjeselu so, zo je poćah mjez Němcami a Serbami dźensa - přirunujo ze zańdźenosću - dosć dobry a wotewrjeny, a runje tak tež mjez Serbami a ludźimi druhich narodnosćow. Zo to tak wostanje a so dale polěpša, njech je nam stajny nadawk!Zdobom chcu hišće raz na to dopominać: Bjez wonych młodych muži – wojakow słowjanskich a druhich ludow Sowjetskeho zwjazka, kotřiž su tež za swobodu nas Serbow tu we Łužicy swoje žiwjenje přisadźili, njebyštej dźensa ani Domowina ani Serbstwo wjace byłoj. Tuž wěnujmy nětko našu hymnu, kotruž sej zhromadnje zaspěwajmy, našim wuswobodźerjam, kotřiž su nas wuchowali.Wutrobny dźak!